Taal van Transitie: Innoveren
Koppelkansen verrijkt menig presentatie en werkoverleg met woorden en uitdrukkingen. In deze rubriek beschrijven we de wereld achter deze taal. Deze keer: Innoveren
Door Edith van Ewijk, Paul Chan en John Grin
De leergang systeeminnovatie wordt niet voor niets zo genoemd: het gaat over het innoveren van systemen. Volgens de Dikke van Dale betekent innoveren: ‘vernieuwingen doorvoeren om vooruit te komen’. Maar wat maakt innovatie nu ‘systemisch’? En moeten we altijd vernieuwen om vooruit te komen?
Laten we daarvoor eens kijken naar ons elektriciteitssysteem. Na de industrialisatie kampten veel steden met belabberde woonomstandigheden: het stoken op kolen zorgde voor vieze lucht in huis en de grachten waren zowel transportweg als een open riool. Om de woonomstandigheden te verbeteren, werden er gescheiden systemen aangelegd voor energie, water, riolering en transport. Deze systeeminnovaties zorgden destijds voor een enorme verbetering van de woonomstandigheden en daarmee van de volksgezondheid. Nu lopen we tegen de grenzen aan van deze systemen: we moeten de systemen vernieuwen om duurzamer te worden en zo vooruit te komen. Zo zitten we midden in een energietransitie: warmtepompen worden geïnstalleerd, het areaal aan zonnepanelen neemt toe en er ontstaat congestie op het energienet door consumenten die energie produceren en terug leveren aan het net: de zogenaamde ‘prosumenten’.
Leren van oude praktijken
Vooruit komen kan door systemen geheel te vernieuwen en ook door te leren van oude praktijken, daar op voort te bouwen en deze praktijken te verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan de overgang van de productie van nieuw papier uit hout naar de productie van kringlooppapier uit oud papier.
Vooruit komen kan ook betekenen dat we teruggrijpen op oude praktijken die door de weerwil van ‘de vooruitgang’ op de achtergrond waren geraakt. Zo is het zaak om spaarzaam met energie, water en grondstoffen om te gaan. In plaats van apparaten af te danken, kunnen we deze veel beter repareren of inleveren zodat schaarse grondstoffen opnieuw gebruikt kunnen worden. We herintroduceren eeuwenoude fermenteertechnieken om voedselverspilling tegen te gaan. En we hangen de was weer op in plaats van deze gedachteloos in de droger te stoppen. Vooruitkomen is dus niet perse gekoppeld aan innoveren. Vooruitkomen kan dus op meerdere manieren: door iets geheel te vernieuwen, door te leren van oude praktijken en daarop voort te bouwen en door terug te grijpen op het oude.
Exnoveren
Innoveren is ook niet per se positief. Denk bijvoorbeeld aan de schaduwzijden van kunstmatige intelligentie. In de wereld van duurzaamheidstransities kom je ook de term ‘exnoveren’ tegen om aan te geven dat voor systemische verandering sommige praktijken uit gefaseerd en/of radicaal uitgebannen moeten worden, zoals het gebruik van fossiele brandstoffen.
Maar goed, als we het hebben over systeeminnovatie begrijpt iedereen wel wat we bedoelen: het vernieuwen van bestaande systemen om vooruit te komen.
Edith van Ewijk is onderzoeker bij de UvA & TU Delft en docent van de leergang systeeminnovatie
Paul Chan is hoogleraar Design and Construction Management aan de TU Delft en projectleider Stepping Out
John Grin is hoogleraar Systeeminnovatie aan de UvA en docent van de leergang systeeminnovatie